FUNDATORZY I DOBROCZYNCY MUZEUM KOŚCIUSZKI W SOLURZE

Referat na XXXVII Sesję Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów Polskich na Zachodzie 2-5.09. 2015 r.

Przysłowiowym „spiritus moyens” założenia przed 79 laty Muzeum Kościuszki w Solu­rze był dr Jan Modzelewski, ówczesny szef Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie. On sam tak o tym mówi w jednym ze swych listów: „z inicjatywy Poselstwa powstać ma, w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Muzeum Ko­ściuszki w Solurze; udało mi się tą sprawą zainteresować Władze Kantonu Solury”.

O wstępnych krokach Posła Modzelewskiego u Władz solurskich czytamy te słowa w piśmie z dnia 18 lipca 1933 r. skierowanym do niego przez dr Max Obrechta, ócze­snego prezydenta Kantonu (wyjątek, tłum. z niemieckiego):

„Ekscelencjo. Nawiązując do Pańskiej wizyty w Solurze, mamy zaszczyt poinformować niniejszym, że Rząd Kantonu Solury wyraża pełną zgodę na to, aby wspólnie z Panem przystąpić do rozmów w sprawie założenia Muzeum Kościuszki w domu zwanym „Ko­ściuszko-Haus” (Dom Kościuszki) przy Gurzelngasse w Solurze”.

W kilkanaście dni później odbył poseł Modzelewski decydujące rozmowy w Solurze w czasie „konferencji”, na której byli obecni „radcy państwowi i kantonalni oraz Przewod­niczący Rady Miejskiej” (sprawozdanie z 6 września 1933 r.).

Sprawa się posunęła na tyle, że w dwa tygodnie później, 19 września, Modzelewski, jako pełnomocny przedstawiciel Polski, potwierdza pisemnie właścicielowi „Domu Kościuszki” (Firma de Villars) gotowość zawarcia umowy o najem pomieszczenia na pierwszym piętrze wspomnianego domu, gdzie mieszkał Tadeusz Kościuszko w cza­sie swego pobytu w Solurze (1815-1817), a to „w celu” – jak pisał – „urządzenia tam Muzeum Kościuszki”.

W blisko miesiąc później (21 października), działając w imieniu Rządu Rzeczypospoli­tej, podpisuje on z właścicielem domu „urnowe o najem pomieszczenia znajdującego się od strony wschodniej, na pierwszym piętrze”. Najem został zawarty na okres 5 lat, („przedłużany w sposób milczący”), za sumę rocznego czynszu w wysokości V750.- CHF, (do czego dochodził procentowy udział w kosztach opału i światła). Dawne mieszkanie Kościuszki zostało zatem formalnie wynajęte przez Rząd Rzeczypospoli­tej, czyli de facto przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie. Chodziło o okres przejściowy tj. w oczekiwaniu na założenie Muzeum. Z tej też racji, Rząd Kanto­nu Solury przyznał „na fundusz założycielski Muzeum” kwotę 1 000.- CHF „a taką samą sumę przyznała również ze swej strony Rada Miejska Solury (pismo Departa­mentu Spraw Wewnętrznych Kantonu Solury z 1 i 7 września 1934 r.).

W tym czasie rozpoczął też swą działalność miejscowy „Komitet organizacyjny dla założenia Muzeum Kościuszki w Solurze”. Przewodniczącym wspomniany powyżej dr Max Obrecht, sekretarzem – historyk dr Stephan Pinösch. Inni członkowie Komitetu pochodzili również z Solury, a to: radcowie stanu, dr H. Kaufmann i dr O. Stampfli, radca kantonalny dr R. Schiipfer, Prezydent Miasta Solury dr Paul Haefełin, oraz dr O. Dubi i dr. P. Vogt Członkami honorowymi byli reprezentanci Polski i Stanów Zjedno­czonych, a to: dr Alfons Bronarski, kierownik sekcji prasowej Poselstwa R.P. w Bernie i ambasador Stanów Zjednoczonych w Bernie J. Eks. Hugh R. Wilson.

Rozpoczął się żmudny trzyletni okres działań dla zebrania eksponatów do zbiorów Muzeum i znalezienia sponsorów. Akcja objęła przede wszystkim Polskę i Szwajcarię, ale skierowana była również do ośrodków polonijnych we Francji i Stanach Zjedno­czonych.

Tak wiec, odpowiednio związane z tematem Muzeum eksponaty, przedmioty, materia­ły ikonograficzne i dokumentalne nadsyłały stopniowo, w darze, a częściowo jako depozyty, za pośrednictwem Poselstwa R.P. w Bernie, różne instytucje w Kraju, mia­nowicie: Biblioteka Narodowa w Warszawie (z oddziałem „raperswilskim”), warszaw­skie Muzeum Wojska Polskiego, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Państwowe Zbiory Sztuki, Biblioteka Zamojskich, a z poza Warszawy: Biblioteka Raczyńskich w Pozna­niu, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Lubomirskich i Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie. Koszty-wykonania kopii, fotografii, czy reprodukcji pokrywało, w okresie gromadzenia zbiorów, Poselstwo R.P. w Bernie z dodatkowych dotacji Mini­sterstwa Spraw Zagranicznych.

Na apel Poselstwa R.P. w Bernie i solurskiego Komitetu organizacyjnego rzucony w celu tworzenia zbiorów Muzeum Kościuszki w Solurze odpowiedziały również niektóre instytucji polonijne, a to: Biblioteka Polska w Paryżu, a także – w skromniejszym za­kresie – Fundacja Kościuszkowska w Nowym Jorku i Zjednoczenie Polskie Rzymsko ­Katolickie w Ameryce, Chicago.

Jeśli chodzi o zagraniczne instytucje publiczne, to Archiwum Narodowe w Paryżu nadesłało w darze dla Muzeum Kościuszki w Solurze nader wartościową dokumenta­cje (kopia dekretu z 1792 o nadaniu Kościuszce honorowego obywatelstwa francu­skiego). Również solurskie Muzeum Kantonalne, Archiwum Państwowe i Zbiory Arse­nału odpowiedziały nader przychylnie. Niestety, Archiwum Państwowe, które w po­czątkach wrześniu 1936 r. przekazało dla Muzeum Kościuszki kilka wartościowych dokumentów (m.in. testament Kościuszki) w bezczasowy depozyt, widziało się zmu­szone wycofać je niedawno ze zbiorów Muzeum.

Pewna ilość drobnych przedmiotów, kopii, reprodukcji związanych z osobą Kościuszki pochodzi od prywatnych darczyńców, m.in. od solurczyków (Viktor Walker, Hans Zeit­ner, rodzina Mullera i inni), a także od Polaków osiadłych lub przebywających w Szwaj­carii (rodzina Kulczyckich, Znaniecki, Stanisław Nahlik, Julian Godlewski) bądź też od obcych o tradycjach rodzinnych związanych z Kościuszką (Vincenzo Negroni z Medio­lanu).

W okresie gromadzenia zbiorów dla przyszłego Muzeum, na pokrycie bieżących wy­datków były przeznaczone, jak już wspomnieliśmy wyżej, docelowe dotacje przyznane przez Kanton i Miasto Solure. Natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych R.P. pła­ciło za pośrednictwem Poselstwa R.P. w Bernie czynsz za wynajęte we wrześniu 1933 pomieszczenia w „Domu Kościuszki” przy Gurzelngasse (były to najpierw dwa pokoje, później trzy ze służbówką, w końcu dwa pokoje ze służbówką, w których urządzono Muzeum).

Po otwarciu Muzeum Kościuszki (27 września 1936 r.), całość spraw własnościowych i administracyjnych Muzeum przejęło powstałe jednocześnie Towarzystwo Kościuszki (Kościuszko-Gesellschaft Solothurn). Jego prezesem był dr Max Obrecht, ówczesny radca stanu. Wedle brzmienia Statutów, przyjętych na Walnym Zebraniu w 1938 r., celem Towarzystwa jest rozwój i utrzymanie Muzeum Kościuszki w Solurze, oraz roz­wijanie przyjaznych stosunków między Polską i Szwajcarią. Towarzystwo pozostaje pod patronatem honorowym Rządów Kantonu i Miasta Solury. Do lat powojennych było również pod patronatem honorowym Rządu Rzeczypospolitej. W latach 90-tych przywrócono „de facto” patronat honorowy Rządu Rzeczypospolitej.

W tym pierwszym okresie, aż do końca wojny, Poselstwo R.P. w Bernie dokonywało na rzecz Muzeum wpłaty rocznej dotacji w wysokości 600.-CHF. Ponadto finansowało ono wespół z Miastem Solury i Ambasadorem Stanów Zjednoczonych H. Wilsonem, nabycie dla Muzeum kilku antycznych przedmiotów, a to: dwóch pozłacanych konsol, dwóch ozdobnych waz i niewielkiego zegara „wahadłowego”. Przedmioty te stale upię­kszają wnętrze Muzeum.

Wcześniej, w latach 1934-1936, otrzymywał Komitet organizacyjny liczne dotacje i dary pieniężne na cele powstającego Muzeum, a to: m.in. ze strony Przedstawiciel­stwa R.P. przy Lidze Narodów w Genewie, Ambasadora Stanów Zjednoczonych H. Wilsona, Posła R.P. J. Modzelewskiego, różnych przedsiębiorstw i firm, jak: Verband Schweizerischer Gaswerke, Zurych, Henkeis Persilwerke AG, Prelteln, Rotary-Club, Sołura, Ghiełmetti AG, Solura, Weber-Huber & Co, Sankt – Gallen.

Wspomnieć tu należy również udział finansowy Ignacego Paderewskiego. Otóż 28 lutego 1937 r. dał on recital w przepełnionej po brzegi solurskiej Konzertsaal. Cały dochód z tego koncertu (ponad 5 000 CHF) przekazał na rzecz świeżo założonego Muzeum Kościuszki.

Ten szczodrobliwy gest wielkiego polskiego pianisty miał później swych naśladowców. W 2002 r. przybyła z Genewy do Solury (na propozycje pewnego genewskiego koś­ciuszkowiana) polska Orkiestra z Torunia pod dyrekcja p. Zygmunta Rycherta (występowali oni w Genewie w ramach corocznego Festiwalu Chopina, or­ganizowanego przez genewskie Towarzystwo Chopinowskie). Koncert toruńskiej or­kiestry, z udziałem polsko-genewskiej pianistki p. Aldony Budrewicz, odbył sie12 listo­pada w szczelnie zapełnionej solurskiej Konzertsaal. Dochód z koncertu był całkowicie przeznaczony na cele Muzeum Kościuszki. Z zebranych (przy wyjściu) wolnych dat­ków (ok. 1 500 CHF) dokonano odrestaurowania dwóch antycznych, pozłacanych konsoli stojących w Muzeum (o ich zakupie dla Muzeum wspominaliśmy wyżej).

Od początku istnienia Muzeum i Towarzystwa kościuszkowskiego można było stwier­dzić dowody szczodrobliwości ze strony osób prywatnych, a w szczególności ze strony członków Towarzystwa, skłonnych do dokonywania dodatkowych wpłat na rzecz Mu­zeum, niezależnie od płacenia składek członkowskich (20.- CHF rocznie).

Do dzisiaj, Muzeum Kościuszki korzysta z rocznych subsydiów Kantonu i Miasta Solu­ry na pokrycie kosztów bieżących. Ponadto można liczyć na okazyjne dotacje ze stro­ny Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, przydzielane za pośrednictwem Ambasady R.P. w Bernie. Zaś od trzech lat polskie Władze ministerialne pokrywają roczny czynsz za wynajem pomieszczeń Muzeum Kościuszki (3 600.- CHF). Z tego źródła finansowych dotacji zostały zakupione swego czasu gablotki niezbędne dla Muzeum (w następstwie dokonania koniecznych zmian w ekspozycji).

Były również przykłady współfinansowania polsko-szwajcarskiego. W tym względzie, wspomnę przykładowo publikacje pt. „Muzeum Kościuszki w Solurze wedle dokument­ów z lat 1933-1944”, wydana w 1996, pod patronatem honorowym Towarzystwa Ko­ściuszki. Ukazała się ona z okazji 60 rocznicy założenia Muzeum. Wydanie to było finansowane z dotacji Ministra Kultury R.P. w Warszawie i z udziałem kantonalnego Funduszu Loterii. Cieszyło się ono również przychylnym poparciem ze strony Władz solurskich.

Innym przykładem było współfinansowanie zakupu (na aukcji) w 2006 r. dla Muzeum pistoletu należącego do gen. Kościuszki. Cena zakupu wyniosła ponad 9 500 CHF (dokładnie 9 549.45 CHF). Pokryli ją sponsorzy, a to: Kanton Solury (Fundusz Loterii) 6000- CHF, zaś resztę: Fundusz In Memoriam Suzanne Leisi-Konopka, ówczesny Związek Organizacji Polskich (ZOP), dr Jan Pyszko, p. inż. Benedykt Drewnowski, p, Andrzej Kolatorski, p. Marek Rasiński.

Na zakończenie, wróćmy jeszcze wstecz, kiedy to 79 lat temu, jak wspominaliśmy wyżej, miało miejsce uroczyste otwarcie Muzeum Kościuszki w Solurze w pomiesz­czeniu, gdzie przez przeszło dwa lata żył polski Bohater, w domu przy Gunrzelngasse 12. Do dziś widnieje na fasadzie domu płyta z napisem „Kościuszkohaus” oraz pa­miątkowa tablica (ufundowana w 1865 r. przez polskich emigrantów) z wizerunkiem Kościuszki i napisem (po łacinie) ku czci zmarłego tu „Najwyższego Naczelnika Pol­skiego Narodu”.

Oto krotki opis przebiegu wspomnianej uroczystości:

Uroczyste inaugurowanie Muzeum Kościuszki w Solurze miało miejsce w niedzielę 27 września 1936 r. Część oficjalną otwarła sesja na Ratuszu w obecności przedstawicie­li władz polskich, federalnych, solurskich i amerykańskich. Odegrane zostały kolejno hymny narodowe: polski, szwajcarski i amerykański. Przemawiali dygnitarze państwo­wi: Giuseppe Motta, imieniem Rady federalnej, Prezydent Kantonu, Prezydent Miasta Solury, Józef Beck, Minister Spraw Zagranicznych R.P., Hugh R. Wilson, Ambasador Stanów Zjednoczonych, Jan Modzelewski, Poseł R.P. w Bernie. Po czym udano się do siedziby Muzeum, gdzie nastąpiło przecięcie wstęgi przez panią Obrechtową i panią Modzelewską. Następnie dr Alfons Bronarski oprowadził po Muzeum dostojnych gości. Do wyłożonej z tej okazji „Księgi Pamiątkowej” wpisało się ponad 200 osób.

Z pewnością w przyszłym roku jubileuszowym, 80-lecie istnienia Muzeum Kościuszki w Solurze nie minie bez echa, a to zarówno w naszym polskim środowisku jak i wśród naszych szwajcarskich przyjaciół. Wszak Muzeum Kościuszki w Solurze stanowi praw­dziwe „sanktuarium polskości”, a jednocześnie jest trwałym symbolem przyjaźni mię­dzy obu Narodami.

Dr Jan A. Konopka