Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba
Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
Do darów Nieba…
Tęskno mi, Panie…
[Cyprian Kamil Norwid]
Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego to historia pożegnań, podróży w nieznane, wyobcowaniu, wielkich nadziejach … To opowieść o tęsknocie za odległą Ojczyzną i o miłości do kraju lat dziecinnych…
Fundamentem muzealnej kolekcji jest dar Wandy Poznańskiej – wdowy po dr. Karolu Poznańskim konsulu generalnym II RP w Paryżu (1927 – 1934) oraz Londynie (1934 – 1945), przekazany Wyższej Szkole Pedagogicznej (dziś: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego) w 2004 i 2013 r. Pani Konsulowa ofiarowała Uczelni zbiór archiwaliów polskiej służby dyplomatycznej i rządu na uchodźstwie, pamiątki rodzinne, meble, rzeczy codziennego użytku, a także kolekcję obrazów, które niegdyś wypełniały dom Państwa Poznańskich.
Kim była Ta, której tyle zawdzięczamy? Wanda z Dmowskich Poznańska żyła aż w trzech stuleciach. Urodziła się bowiem pod koniec XIX wieku (23 lipca 1898 r.), przeżyła aktywnie cały XX wiek i weszła jako doświadczona osoba w XXI stulecie. Była prawdziwym świadkiem historii Polski, Europy, świata, świadkiem – wielkich konfliktów wojennych, dynamicznego postępu technicznego oraz przemian społeczno-kulturowych. Kiedy po latach zaborów zaczęliśmy cieszyć się wolnością, Wanda Dmowska – młoda dziewczyna, biegle władająca kilkoma językami i doskonałym opanowaniem stenografii, została zatrudniona w biurze stenograficznym Polskiego Parlamentu. Spisywała każde słowo długich i ożywionych obrad Sejmu, posiedzeń rządu, międzynarodowych konferencji. Uczestniczyła w wielomiesięcznych polsko-sowieckich rokowaniach w Rydze, zakończonych podpisaniem Traktatu Ryskiego (18 marca 1921 r.). Tam też, poznała swojego przyszłego męża – dr Karola Poznańskiego. Jako Pani Konsulowa nie poprzestała na funkcjach reprezentacyjnych, z wielką pasją i zaangażowaniem wspierała Rodaków mieszkających we Francji i Wielkiej Brytanii. W czasie II wojny światowej związana była ze środowiskiem rządu emigracyjnego. Przewodniczyła Komitetowi Uchodźczyń Polskich w Londynie organizując, m.in. zbiórki na rzecz polskich żołnierzy internowanych w – zapewne znanym czytelnikom „Naszej Gazetki” – berneńskich regionach Oberland i Seeland. Działalność charytatywną kontynuowała również po przeprowadzce do Kanady, gdzie w latach 60. i 70. kierowała Komitetem Pomocy Dzieciom Polskim w Montrealu. Do ostatnich swych dni, aktywnie uczestniczyła w życiu społeczno – kulturalnym Polonii. Zmarła 4 czerwca 2003 r. w wieku 105 lat. Prochy Damy polskiej dyplomacji i wielkiej Donatorki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego – zgodnie z ostatnią wolą Wandy Poznańskiej – spoczywają na bydgoskim cmentarzu Starofarnym.
W całej historii jest również dość istotny „wątek szwajcarski”, bo właściwie – od Szwajcarii wszystko się zaczęło. W 1917 r. Karol Poznański ukończył studia magisterskie na Wydziale Prawa Uniwersytetu we Fryburgu oraz uzyskał stopień doktora nauk politycznych, broniąc rozprawy doktorskiej pt. La Clause de la nation la plus favorisée. W tym czasie był również członkiem zarządu Towarzystwa Biblioteki Polskiej w Genewie. W 1919 r. rozpoczął pracę w polskiej służbie dyplomatycznej w Wydziale Ekonomicznym przy Poselstwie Polskim w Bernie – tam zdobywał doświadczenie i pierwsze szlify. Czy młody urzędnik mógł wówczas przypuszczać, że za kilka lat obejmie funkcję Konsula Generalnego RP w Paryżu?
W zbiorach Muzeum zachował się list akredytacyjny z 1927 r., podpisany przez Prezydenta Ignacego Mościckiego!
Dziś Muzeum, to przede wszystkim obraz życia i działalności polskiej emigracji po 1945 r. Obraz utkany z pamiątek przekazanych przez osoby, którym powojenna rzeczywistość uniemożliwiła powrót do kraju. Artefakty przesyłane przez Rodaków, stają się nie tylko symbolem budowania nowej codzienności z dala od Polski, ale także świadectwem trwania w tęsknocie za ukochaną Ojczyzną.
Weteranom II wojny światowej – żołnierzom 2 Korpusu Polski oraz 1 Dywizji Pancernej Gen. Stanisława Maczka zawdzięczamy kolekcję bateldresów z okresu 1943 – 1947. Polonia chicagowska podarowała uniformy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, nawiązujące swym krojem i barwą, do mundurów Błękitnej Armii Hallera. Bogaty jest zbiór czasopism polonijnych oraz polskich publikacji wydawanych za granicą. W naszej biblioteczce znaleźć można białe kruki sygnowane pieczęcią Polskiej Fundacji Kulturalnej, Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. Sikorskiego, londyńskiej Oficyny Poetów i Malarzy, Instytutu Literackiego w Paryżu, Księgarni Polskiej w Paryżu, francuskiej Libelli i wielu, wielu innych.
Muzeum to również świat dyplomacji widzianej z różnych perspektyw… To ślady działalności międzywojennych placówek zagranicznych, pamiątki po byłych Ambasadorach i Konsulach, to w końcu odkrywanie tajników dyplomacji, skrzętnie skrytych przed okiem ciekawskich, za sztywnymi zasadami protokołu dyplomatycznego.
Jako jednostka naukowo – badawcza Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, gromadzimy, opracowujemy, a także udostępniamy archiwalia dotyczące dziejów polskiej służby zagranicznej. Wśród kilkuset bezcennych dokumentów w naszych zasobach znajdują się m.in.: nadbitka Traktatu Ryskiego, odręczne listy generałowej Heleny Sikorskiej i prezydenta Władysława Raczkiewicza, nagrania z przemówieniami generała Władysława Andersa. Szczególną wartość mają przedwojenne fotografie przedstawiające życie i działalność pracowników Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Odrębnym, równie unikatowym zbiorem jest archiwum emigracji, zawierające, m.in. materiały związane z Rządem RP na Uchodźstwie, Polonią oraz emigracyjnym PSL (w tym korespondencja premiera Stanisława Mikołajczyka).
Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego jest jedyną tego typu placówką w Polsce i na świecie, to tu niczym w soczewce skupiają się historie pożegnań… Spakowana walizka, bilet lotniczy w ręku, i ten sam wielki bagaż w sercu – tęsknota.
Aleksandra Jankowska
Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego Uniwersytetu K. Wielkiego w Bydgoszczy
ul. Berwińskiego 4; 85 – 044 Bydgoszcz tel / fax: +48 (52) 346 23 18
e – mail: muzeum@ukw.edu.pl www.muzeum.ukw.edu.pl