Od 28 sierpnia do 1 września 2018 roku w siedzibie Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu, obradowała 40 Jubileuszowa Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie. Tematem przewodnim konferencji była 100. Rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości.
Uczestnicy konferencji przysłuchiwali się prelekcjom objętym wspólnym tematem : „W drodze do Niepodległości. Ślady działań w archiwach, dokumentach i publicystyce państwowej, lokalnej i polonijnej w krajach zamieszkiwanych przez Polaków”. W programie były m.in. referaty pt.: «Legiony i ich historia w zbiorach Instytutu Piłsudskiego w Ameryce», «Jan Paweł II i Niepodległość», «Kościuszko i Paderewski. Drogowskazy Niepodległości », «Reakcja węgierskiej prasy na odrodzenie Polski» a także « Zaangażowanie Polaków w Australii na rzecz Polski w czasie pierwszej wojny światowej».
Zainaugurowana w 1979 roku Stała Konferencja stanowi zrzeszenie polskich organizacji, początkowo działających w Europie Zachodniej, a później także w USA, Kanadzie i Ameryce Południowej. Są to instytucje posiadające biblioteki, archiwa albo muzea polonijne. Ośrodki te przyczyniają się od wielu lat do gromadzenia, przechowywania i udostępniania dóbr kultury polskiej poza granicami naszego kraju; gromadzą prace z zakresu historii, literatury i sztuki; kompletują wydawnictwa emigracyjne, wydają opracowania bibliograficzne, kolekcjonują pamiątki (odznaczenia, portrety, medale, sztandary) przekazywane przez osoby prywatne, opiekują się pomnikami i wydają własne publikacje. Stała Konferencja jest ważnym forum wymiany doświadczeń przedstawicieli instytucji emigracyjnych z całego świata i skupia najważniejsze instytucje kulturalne Polskiej Emigracji, takie jak m.in.: Biblioteka Polska w Paryżu, Muzeum Polskie w Raperswilu, Muzeum Tadeusza Kościuszki w Solurze a także podobne placówki znajdujące się w Londynie, Rzymie, Montrealu czy Buenos Aires. W USA Stała Konferencja zrzesza m.in. takie instytucje polonijne jak: Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, Fundację Kościuszkowską; Polski Instytut Naukowy, Archiwa, Biblioteki i Muzea Polonii w Orchard Lake oraz chicagowskie Muzeum Polskie.
Organizatorzy tegorocznej Konferencji przygotowali dla uczestników niezwykłą niespodziankę, całodzienną wyprawę do Zamku Montrésor. Budowlę, zrujnowaną w czasie rewolucji francuskiej, kupiła Roża z Potockich dla swojego syna, hrabiego Ksawerego Branickiego herbu Korczak. Ten, olbrzymim nakładem kosztów odrestaurował zamek oraz urządził pełne przepychu wnętrza w stylu cesarza Napoleona III. Sprowadził ponadto wiele dzieł sztuki, w tym pamiątki rodzinne i te związane z Ojczyzną. Obejrzymy tu portrety Branickich i Potockich, fortepian z nieistniejącej już paryskiej firmy Erard, a na nim okładkę zapisu nutowego walca autorstwa Fryderyka Chopina. Do tego we wnętrzach zamku można zobaczyć mnóstwo cennych pamiątek związanych z królem Janem Sobieskim, jak choćby tace wykonana przez Jacoba Beckhausena, a podarowane królowi przez miasto Gdańsk. Warto podkreślić, że wnętrza i wyposażenie zamku, zgodnie z wolą rodu Branickich, nie były zmieniane od ponad 150 lat, co w porównaniu z innymi zamkami nad Loara stanowi nie lada gratkę. Właścicielami Pałacu są spadkobiercy Ksawerego Branickiego – rodzina Reyów.
W Montresorze zostaliśmy przyjęci bardzo serdecznie przez hr. Marię z Potockich Reyową i pozostałych członków rodziny zamieszkujących zamek – muzeum.
Zaskoczeniem było przywitanie po polsku naszej grupy przez burmistrza miasteczka Montresor – Ch. Unruga, potomka admirała polskiej floty, Józefa Unruga. Admirał Józef Unrug był dowódcą obrony Wybrzeża we wrześniu i październiku 1939 roku.
Zmarł we Francji i został pochowany na cmentarzu w Montresor. Pod koniec września tego roku na cmentarzu Marynarki Wojennej na Oksywiu w Gdyni odbędzie się pogrzeb admirała. Odwiedziny rozpoczęliśmy od zwiedzenia nekropolii w Montresorze. Ksawery Branicki przekazał miasteczku 45 arów pod nowy cmentarz i ufundował na nim kaplicę. Pierwszą osobą, która została tam pochowana była matka Ksawerego Róża z Potockich Branicka. W kaplicy spoczął potem sam Ksawery Branicki i osoby związane z rodziną Branickich, Reyów i Potockich. W zamku zatrudnionych było wielu polskich emigrantów po powstaniu listopadowym. Groby kilku jak Rudolfa Domaradzkiego i Witolda Okryńskiego zachowały się do dziś.
Po modlitwie na cmentarzu udaliśmy się na zamek. Już kilkakrotnie zamek w Montresorze był organizatorem sesji Stałej Konferencji. Jednakże za każdym razem przechodząc przez pokoje zamkowe odkrywamy nowe historie i pamiątki. W ogrodzie przed wejściem do zamku mogliśmy podziwiać odrestaurowaną rzeźbę upadłego Anioła.
Późnym popołudniem z żalem opuszczaliśmy gościnne progi jedynego polskiego zamku nad Loarą.
Sara Prokopienia – Muzeum Polskie w Rapperswilu