Zacznijmy od przypomnienie, że Konferencja generalna UNESCO na 38. Sesji w listopadzie 2015 r. wpisała na listę obchodzonych pod patronatem UNESCO rocznic w roku 2017 – 200. lecie zgonu nieśmiertelnego Kościuszki. Również Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dn. 22 czerwca a Senat dn. 4 listopada b.r., uchwalił rok 2017 Rokiem Kościuszki w Polsce. Spiritus movens powyższych decyzji był działający od 1820 r. w Krakowie – Komitet Kopca Kościuszki. Trwają już intensywne przygotowania do tego obchodu w Polsce i w wielu środowiskach na świecie, które kultywują pamięć Kościuszki. Centralne uroczystości planowane są na 15 października w Krakowie. Złoży się na nie m. in. spotkanie przedstawicieli środowisk kościuszkowskich ze świata, u grobu Kościuszki w Katedrze na Wawelu i na jego symbolicznej Mogile zwanej Kopcem Kościuszki. Planowane obchody rocznicowe mobilizują już środowiska naukowe do pogłębionych studiów, ponownego przyjrzenia się Tadeuszowi Kościuszce i jego dziejowym zasługom. Na pewno też przyczynią się do przypomnienia tej niezwykłej postaci Przyjaciela Ludzkości i spopularyzowania wiedzy o nim. W obchodach tych z pewnością nie braknie również szwajcarskich środowisk, zwłaszcza zaś Solothurn, która miała honor udzielić swej gościny generałowi Kościuszce, na ostatnie dwa lata jego żywota i gdzie ,,magnam expirawit animam” jak czytamy na pamiątkowej tablicy na domu, w którym zmarł 15 października 2017 r. Nie braknie też pewnie w tych obchodach i Muzeum Narodowego Polskiego na zamku w Rapperswilu, gdzie przez lata przechowywano najdrogocenniejszą narodową relikwię – Serce Kościuszki.
Można rzec, że te obchody już się zaczynają. W Instytut Historii Uniwersytecie Gdańskim w dn. 27 – 29 października b.r. odbyła się zorganizowana przez Instytut Historii międzynarodowa konferencja pt: ,,Tadeusz Kościuszko wobec wyzwań epoki. Dokonania – tło historyczne – dziedzictwo”. Prócz referentów z Polski wystąpili historycy ze Stanów Zjednoczonych, z Rosji i z Ukrainy. W ciągu dwóch dni wygłoszono czternaście wartościowych i interesujących referatów.
Prof. Graham Hodges (z Colgate Uniwersity w Nowym Jorku), współautor przetłumaczonej na polski książki: Friends of Liberty: Thomas Jefferson, Tadeusz Kościuszko and Agrippa Hull (2008) – mówił o znaczeniu Kościuszki dla czarnego nacjonalizmu w latach 1827 – 1954. Autor zaczął od przypomnienia przyjaźni Kościuszki z Jeffersonem, któremu powierzył swe pieniądze z przeznaczeniem ich na wykupienie z niewoli tylu czarnych niewolników na ilu pozwoli ta suma. Testament ten wprawdzie nie został zrealizowany jednak miał znaczenie dla rozwijającego się później w Ameryce czarnego nacjonalizmu. W świetle amerykańskiego testamentu Kościuszko jawi się jako prekursor zniesienia niewolnictwa Murzynów i przeciwnik ,,handlu hebanem”.
Prof. James S. Pula z Purdue Uniwesrsity, autor znakomitej książki Thaddeus Kościuszko. The Purest Son of Liberty (1999), w swym referacie: Tajny agent pana Jeffersona: Tadeusz Kościuszko i zbliżenie pomiędzy Francja a Stanami Zjednoczonymi – ukazuje Kościuszkę, który dzięki swym rozgałęzionym stosunkom osobistym, w r. 1797, z inicjatywy swego amerykańskiego przyjaciela Jeffersona – wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych podjął misję dyplomatyczną mającą na celu normalizację stosunków między Stanami Zjednoczonymi a Francją. Referat ukazuje więc nowe oblicze generała Kościuszki – jako dyplomaty i męża stanu.
Dr Piotr Derengowski z Uniwersytetu Gdańskiego w swym referacie: Spór o amerykański spadek Kościuszki – przedstawił zawikłane losy pozostawionych przez Kościuszkę w Ameryce kwot pochodzących z jego generalskiego żołdu uzyskanego za lata udziału w amerykańskiej wojnie o niepodległość.
Prof. Anne M. Gurnack z Uniwersytetu Wisconsin-Parkside w swym referacie: Pomniki Kościuszki w USA przypomniała i pokazała na slajdach pomniki tego Bohatera dwóch narodów: w West Point, Bostonie, w Nowym Jorku, Chicago, Detroit, Filadelfii, Waszyngtonie i w St. Petersburgu na Florydzie ukazując ich Historyczne konteksty i znaczenie polityczne.
Dr Anna Mazurkiewicz z Uniwersytetu Gdańskiego w swym referacie ukazała Kościuszkę jako obiekt zainteresowania polonijnych uczonych, na łamach amerykańskiej prasy polonijnej na przykładzie ,,Polish American Studies” w latach 1944-2014. Jest to periodyk wydawany przez Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Naukowe w Ameryce, a ukazujące się w nim ciągu lat artykuły o tematyce Kościuszkowskiej pozwoliły autorce pochwycić zmieniający się obraz ,,Bohatera Dwóch Narodów”, aspekty zainteresowania się osobą Bohatera, otaczające go mity; jest to zarazem obraz Polonii i jej elit.
Dr Anna Łysiak-Łętowska z Uniwersytetu Gdańskiego w referacie Polskie wątki w wybranych francuskich powieściach libertyńskich – wydobyła zapisane tu polskie wydarzenia ostatnich dziesięcioleci XVIII w. oraz postaci ich bohaterów, m.in. Kościuszkę. Francuskiej frywolności i swobodzie obyczajów została tu przeciwstawiona polska postawa walki i oporu wobec zagrożonej wolności. Polska miała tu być dla Francuzów przykładem i impulsem dla ducha walki wobec wydarzeń 1789-1799.
Prof. Gabriela Majewska z Uniwersytetu Gdańskiego w referacie: Szwecja i jej dyplomaci w Warszawie wobec Insurekcji i Tadeusza Kościuszki – na podstawie listów i raportów szwedzkich posłów z Warszawy do Sztokholmu, ukazała generalnie pozytywny i życzliwy stosunek szwedzkich służb dyplomatycznych do Insurekcji i Naczelnika, jednak ich oceny szans na zwycięstwo Polaków są pesymistyczne jak też nie szła za tym żadna realna pomoc Sztokholmu.
Dr Iwona Jasińska z Uniwersytetu Gdańskiego w referacie: Powstanie kościuszkowskie na Litwie i we współczesnej pamięci historycznej Litwinów – przypomniała przebieg trwającej 110 dni Insurekcji na Litwie, co było dowodem, że ówczesna Litwa czuła się częścią Polski – jednak fakty te nie pozostawiły niestety, trwalszego śladu w pamięci historycznej współczesnej Litwy i jej stolicy – Wilna.
Prof. Arkadiusz Janicki z Uniwersytetu Gdańskiego w referacie Bitwa pod Krupczycami i Brześciem [Terespolem] w świetle moskiewskich, petersburskich i wileńskich materiałów archiwalnych – nie tylko przypomniał, ale też przedstawia szerzej niż to dotąd uczyniono, te dwie bitwy stoczone między dywizją gen. Karola Sierakowskiego a korpusem generała Aleksandra Wasilewicza Suworowa w dniach 17 – 19 września 1794 r., wskazuje na powody przegranej i dokonuje oceny ich znaczenia dla dalszego przebiegu działań powstańczych.
Prof. Leonid Vldimirowicz Vyskoczkow i Dr Ałła Aleksandrowa Szełajeva z państwowego Uniwersytetu w Sankt Petersburgu przedstawili referat: Imperator Paweł I i Tadeusz Kościuszko. Autorzy przypomnieli znane fakty z pobytu Kościuszki po klęsce pod Maciejowicami w niewoli carskiej w Petersburgu, gdzie jakoby ,,był on niemal wolny w swej niewoli” jeszcze za carycy Katarzyny. Referat zdaje się zbyt cukierkowo przedstawiać ten okres życia Kościuszki, który ukazany jest tu jakoby do końca życia czuł się związany zadeklarowaną przez Kościuszkę wobec cara Pawła, gwarancją ,,że nie podniesie on broni przeciwko Rosji”. Referat pominął milczeniem istotny tu, list Kościuszki do Pawła I wysłany z Paryża dn. 4 sierpnia 1798 r. wraz, z którym odsyła carowi otrzymane od niego pieniądze, które, powodowany okolicznościami, przyjął jako pożyczkę.
Prof. Mieczysław Rokosz prezes Komitetu Kopca Kościuszki w Krakowie w swym obficie ilustrowanym przeźroczami referacie wyjaśnił Czym jest i co znaczy Kopiec Kościuszki w Krakowie. [tekst tego referatu drukujemy również].
Maria Kłak-Ambrożkiewicz z Muzeum Domu Matejki w Krakowie w referacie Naczelnik Kościuszko – wśród bohaterów Jana Matejki – przybliża wielkoformatowe płótno Mistrza, który ,,zawładnął wyobraźnią historyczną Polaków” – Kościuszko pod Racławicami. Autorka przypomina okoliczności powstania obrazu w 1888 r., który był darem artysty dla narodu a depozytariuszem daru było Muzeum Narodowe. Autorka ukazuje też zawarte w obrazie metaforyczne jego przesłanie oraz recepcję ukazanego tu wizerunku Naczelnika w sukmanie.
Vitalij Vldimirowicz Manzurenko z redakcji czasopisma historyczno-wojskowego ,,Odnostij” we Lwowie, przedstawił referat: Tadeusz Kościuszko – jeden z pierwszych nagrodzonych orderem Vitruti Militari i jego obraz w polskiej falerystyce. Autor przypomniał okoliczności ustanowienia przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego orderu V.M z inicjatywy księcia Józefa po bitwie pod Zieleńcami oraz dalszą jego historię. Autor ukazał też bogaty wątek upamiętniania Kościuszki w polskie falerystyce, od medalu Duranda wybitego w Paryżu w 1818 r. po odznaczenie 1-ej Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki powstałej w Rosji sowieckiej w czasie II wojny światowej. Referat był ilustrowany przeźroczami.
Dr Małgorzata Kucharska z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Strzegomiu przedstawiła referat: ,,Jeśli nie został zesłany na zbawcę to na wzór”. Portret Tadeusza Kościuszki w świetle międzywojennej edycji ,,Płomyka”. Autorka ze swadą i zaangażowaniem emocjonalnym ukazała jak był przedstawiany Kościuszko na łamach pisemka wydawanego dla dzieci, ale czytanego przecież też przez dorosłych dzieciom. Był to wizerunek idealny, spowity w legendę i bezkrytyczny ale też ,,Kościuszko uosabiał pragnienie integracji wszystkich warstw społecznych w obliczu walki o wolność” to znów łączono go z procesem budowy nowej rzeczywistości w okresie odradzania się państwowości polskiej.
Trzy referaty figurujące w programie, a mianowicie: prof. Norberta Kasparka z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego: Oficerowie armii Królestwa Polskiego wobec osoby Tadeusza Kościuszki; A. Rogozina: W obronie tradycji; Tadeusz Kościuszko, obchody rocznicowe i walki polityczne w 1936 – 1937 i referat prof. Jarosława Kity z Uniwersytetu Łódzkiego: – nie zostały odczytane.
Uroczysta kolacja w drugim dniu na zakończenie obrad, jak też nazajutrz wycieczka do Malborka celem zwiedzenia największego zamku średniowiecznej Europy – zamku krzyżackiego, który od 1466 r. był rezydencja królów Polski a dziś jest jedną z rezydencji Prezydenta Rzeczypospolitej – a później wspaniała biesiada w żuławskiej karczmie, znakomicie przyczyniły się do zintegrowania grona osób badających fenomen Kościuszki i przekonanych o jego światowym wymiarze.
Teraz przychodzi nam czekać na ogłoszenie drukiem pokłosia tej nadzwyczaj udanej naukowej imprezy. Pewnie będzie to książka bogato ilustrowana i znajdą się w niej również referaty na konferencji niewygłoszone.
Mieczysław Rokosz