Międzynarodowa wyspecjalizowana organizacja powiązana z ONZ, jaką jest UNESCO, uchwaliła z dwuletnim wyprzedzeniem, iż Jubileuszowy Rok Tadeusza Kościuszki będzie uroczyście obchodzony w 2017r. w celu międzynarodowego upamiętnienia 200. rocznicy Jego zgonu. Następnie również Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej w 2016r. podjęły uchwały o rocznicowych obchodach Roku Kościuszki w 2017r.
Osoba Tadeusza Kościuszki przez 200 lat po śmierci jest tak powszechnie znaną i czczoną, jakby była nieśmiertelną i nadal jest wzorem dla następnych pokoleń. Hasło insurekcyjne „Wolność, Całość, Niepodległość” spełniło się dopiero w 1918r.
W filatelistyce tematyka kościuszkowska przejawia się w treściach różnych znaków pocztowych, na których są liczne wizerunki Naczelnika, lub Jego nazwisko, a to w znaczkach opłaty pocztowej, ilustracjach pocztowych kartek i kopert, stemplach eksploatacyjnych i okolicznościowych, nakładkach frankatur mechanicznych, nalepkach polecenia, znaczkach personalizowanych i innych.
Jeszcze przed odzyskaniem niepodległości ogłoszono konkurs na znaczki pocztowe.
Do 1 listopada 1917 roku, zgłoszono 148 różnych projektów, a tylko19 przedstawiało wizerunki znanych Polaków, zaś wśród nich 5 prezentowało Naczelnika Kościuszkę.
W okresie międzywojennym Poczta Polska wydała trzy znaczki, na których między innymi postaciami są również wizerunki Tadeusza Kościuszki.
W czasie II wojny światowej okupacyjna poczta niemiecka, działająca na terenie Generalnej Guberni, wykorzystała zapasy polskich znaczków związanych z naszą historią, a wydanych w serii XX-lecia Niepodległości Polski, przedrukowując je czarnym nadrukiem z faszystowskim godłem III Rzeszy i nowym nominałem, co było jednocześnie celowym działaniem propagandowym, zamazującym pierwotną treść (1940r.).
Po II wojnie światowej Poczta Polska nie zapomniała o generale Tadeuszu Kościuszce i już w pierwszej serii zaprojektowano i wydano znaczek z jego wizerunkiem wzorowanym na portrecie autorstwa Antoniego Oleszczyńskiego (1)
Ten pierwszy projekt wykorzystano też z okazji 151. rocznicy Powstania Kościuszkowskiego, dodrukowując datę uroczystej przysięgi Naczelnika na Krakowskim Rynku i zmieniając nominał wartości znaczka z 50 gr. na 5 zł. (2).
Również w tym roku zostały wydane dwa znaczki przypominające pomniki Tadeusza Kościuszki zburzone przez niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej. Pomnik Tadeusza Kościuszki w Łodzi odsłonięty 14.12.1930r. zburzony 11.11.1939r. ponownie odsłonięty w dniu 22.07.1960r. (3), oraz pomnik Tadeusza Kościuszki w Krakowie ustawiony prowizorycznie w 1921r., zaś ostatecznie w 1932r., zburzony w 1940r., ponownie odsłonięty 24.09.1960r.(4).
W 1948r. Poczta Polska wprowadziła do użycia serię specjalnych znaczków do opłaty przesyłek lotniczych z wizerunkami bojowników o wolność i demokrację: F.D. Roosevelta, K. Pułaskiego i T. Kościuszki. Znaczki te były drukowane w Szwajcarii przez firmę Courvoisier w dwóch formach
wydawniczych; jako 3 arkusiki 16-znaczkowe z 4 hasłowymi przywieszkami, oraz w zmienionych barwach w formie ozdobnych bloczków bez haseł. Wizerunek Tadeusza Kościuszki wzorowany jest na portrecie Józefa Marii Grassi’ego. (1948r.).
Z okazji 160 rocznicy Powstania Kościuszkowskiego Poczta Polska wydała serię trzech znaczków, wśród których jeden przedstawia centralną część obrazu Jana Matejki „Kościuszko pod Racławicami”.(5).
W 6 znaczkowej serii „Wielcy Polacy” również jest wizerunek Tadeusza Kościuszki według portretu z 1790r. Józefa Kosińskiego.(6).
Z okazji 150. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki Poczta Polska wydała serię dwóch znaczków z wizerunkiem Naczelnika według portretu Antoniego Oleszczyńskiego w różnych barwach i nominałach do przesyłek zwykłych krajowych i zagranicznych (7/8).
W serii prezentującej miniatury malarstwa w zbiorach Muzeum Narodowego wydano też znaczek z młodzieńczym portrecikiem Tadeusza Kościuszki autorstwa Jana Rustema. Znaczki te były drukowane w arkusikach z 4 znaczkami i 2 przywieszkami (9).
W celu upamiętnienia 200. rocznicy niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Poczta Polska wydała okolicznościową serię znaczków i blok znaczkowy. Wśród pięciu znaczków jeden prezentuje wizerunek Tadeusza Kościuszki na tle sceny batalistycznej (10). Natomiast w okolicznościowym bloku są wizerunki: Tadeusza Kościuszki, George Washingtona i Kazimierza Pułaskiego oraz 3 przywieszki.(11). W związku z odsłonięciem w Filadelfii przekazanego w darze z Polski pomnika Tadeusza Kościuszki Poczta Polska wydała znaczek z jego wizerunkiem (12).
Następny znaczek Poczty Polskiej upamiętnia otwarcie Muzeum Panoramy Racławickiej we Wrocławiu i ponowne udostępnienie tego historycznego obrazu batalistycznego z gen. T. Kościuszką na koniu w centralnej części fragmentu panoramy (13).
W ramach obchodów 200. rocznicy powstania Mazurka Dąbrowskiego nasza poczta wydała 5 znaczków w latach 1993 – 1997, wśród których jest też znaczek prezentujący Tadeusza Kościuszkę na czele oddziału kosynierów (14).
Łącznie w latach 1932 – 1994 Poczta Polska wydała 19 znaczków prezentujących portrety lub sceny batalistyczne z wizerunkami generała Tadeusza Kościuszki.
Po denominacji i wymianie pieniędzy w 1995r. również Poczta Polska zmieniła ceny swoich usług oraz nominały znaczków. Jednocześnie straciły moc obiegową wszystkie wcześniejsze znaczki, a wśród nich też te o tematyce kościuszkowskiej.
Poczta Polska S.A. uwzględniła liczne oddolne wnioski postanowiła jednak dołączyć do międzynarodowych obchodów Roku Tadeusza Kościuszki wydając i wprowadzając do obiegu w dniu 04.02.2017r. powyższy znaczek poświęcony gen. Tadeuszowi Kościuszce.
W międzyczasie poczty w licznych krajach, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu różnych firm, środowisk, organizacji, a także filatelistów, wprowadziły określone zasady wydawania tzw. znaczków personalizowanych, które można zamawiać według własnych projektów graficznych, ale w niewielkich nakładach. Oczywiście znaczki personalizowane mając niskie nakłady, również miały mały zasięg stosowania do korespondencji wysyłanej przez firmę, która je zamówiła, lub przez określone środowisko kolekcjonerów. Przykładem mogą być 3 znaczki używane w strukturach poczty szwajcarskiej, a popularyzujące Muzeum Polskie w Rapperswilu, gdzie w latach 1895 – 1897 w baszcie prochowej, a w latach 1897 – 1927r. w urządzonym tam Mauzoleum Kościuszki, w specjalnej urnie było przechowywane Jego serce.
Oczywiście Poczta Polska S.A. również udostępniła taką dochodową usługę, aby z inicjatywy różnych wnioskodawców były wydane znaczki personalizowane. Początkowo można było projektować takie znaczki na wolnej przywieszce do znaczka z określonym przez pocztę wzorem i nominałem. Następnie wprowadzono znaczki do przesyłek zwykłych krajowych ze stałym nominałem literowym „a” i wolnym miejscem na nadruk przez pocztę projektu opracowanego przez zleceniodawcę.
Przedstawiam tylko kilka przykładów z tematyki kościuszkowskiej.
Nawet w ten specyficzny sposób udało się wydać znaczki personalizowane i z jednakowym projektem przez polską i ukraińską pocztę.
W niniejszej publikacji zaprezentowałem tylko wydane przez Pocztę Polską znaczki opłaty, oraz przykłady znaczków personalizowanych, będące częścią ogółu różnych znaków pocztowych. Tematyka kościuszkowska była też przedstawiana przez innego rodzaju znaki pocztowe, oraz przez poczty w innych krajach.
Krzysztof Lachowicz