11 lat temu, podczas dzielnicowego spotkania w Breitenbach zetknęłam się z historią wojskowego kordelasa, który należał w przeszłości, według przekazów rodziny Oberiln i Gresly, do Tadeusza Kościuszki. W trakcie rozmowy, Pan dr Gresly, gdy dowiedział się, że jestem Polką zapytał – czy wiem, kim był Tadeusz Kościuszko. Pytanie to zaskoczyło mnie, ponieważ dla każdego Polaka znajomość tej historycznej postaci jest oczywista. W dalszej rozmowie dowiedziałam się, że Naczelnik Kościuszko umierał na rękach jego przodka oraz, że podarował rodzinie tej, w imię przyjaźni, „ szablę”. Te wiadomości nurtowały mnie przez kilka lat, że postanowiłam moje wątpliwości wyjaśnić i rozstrzygnąć u źródeł. Wszystkie znane publikacje szeroko opisują przyjaźń Tadeusza Kościuszki z Zeltnerami, natomiast o rodzinie Gresly (starej solurskiej rodzinie) źródła milczą.
Minęło ok. 8 lat i niespodziewanie Pan dr Gresly, w początkach października 2017 roku, zaproponował mi spotkanie. Miałam pewne wątpliwości, co do celowości spotkania. W domu doktora czekały na mnie kordelas oraz związane z nim rodzinne dokumenty a początkowy mój sceptycyzm ustąpił i zrodziło się autentyczne zainteresowanie. Biorąc do ręki kordelas uzmysłowiłam sobie, że jest to nietuzinkowy obiekt i postanowiłam podjąć poszukiwania.
Zbieranie materiałów związanych z rodzinami Oberlin i Gresly (Gressly) zajęło mi półtora roku. Przez ten czas towarzyszyły mi zarówno sukcesy jak i porażki. Nieodzowną podporą w pracy było i jest naukowe wsparcie znanego i cenionego, polskiego znawcy białej broni dr Włodzimierza Kwaśniewicza, który po otrzymaniu dokumentów rozpoczął badania w dziedzinie bronioznawstwa.
Momentem kulminacyjnym naukowych rozważań nad autentycznością kordelasa był przyjazd p. dr Kwaśniewicza do Szwajcarii i prezentacja wszystkich danych w Polskim Muzeum w Rapperswilu. Punktem wyjścia nad dokumentacją kordelasa był testament Tadeusza Kościuszki, w którym został złożony podpis Viktora Ursa Oberlina1. Postać ta była znana i szanowana. Początkowo był piekarzem, następnie otworzył w Solurze sklep z tkaninami. Równocześnie zajął się polityką został członkiem rządu kantonu Solury oraz sędzią szwajcarskiego Sądu Najwyższego. Polityczną karierę zakończył po zamachu stanu w 1800 roku2.
Viktor Oberlin miał troje dzieci3, w tym syna Petera Józefa, który w młodości uczestniczył w lekcjach prowadzonych przez Tadeusza Kościuszkę dla Emilii Zeltner. W trakcie tych spotkań nawiązała się przyjaźń między nauczycielem a uczniem. Dowodem tej serdecznej relacji jest fakt, że Peter Oberlin był obecny przy łożu śmierci Naczelnika. Informacje te zostały po raz pierwszy ujawnione i opublikowane przez nieżyjącego już profesora Hermana Webera w artykule z 1981 roku „Kosciuszkos Solothurner Freundenkreis”4. Dowiadujemy się w nim między innymi o istnieniu pamiętników Viktora i Petera Oberlinów, w których opisana jest śmierć Tadeusza Kościuszki, który w chwili zgonu opierał się na ramieniu Petera Oberlina5. Ta zawarta w pamiętnikach relacja pokrywa się z ustnym przekazem dr Gresly oraz posiadanymi przez niego dokumentami6.
Rodzi się pytanie, jaki związek łączy rodziny Oberlin i Gresly? Otóż Peter Oberlin po ukończeniu studiów prawniczych pracował w Solurze jako adwokat, a później jako sędzia. Udzielał się również politycznie. 10 czerwca 1828 roku ożenił się z Anną Lousie Hirt. Z tego związku urodziło się pięcioro dzieci7, w tym Maria Katharina Oberlin. To właśnie ona 15 czerwca 1855 roku wyszła za mąż za Adolfa Gressly8, przodka dr Daniela Gresly, obecnego właściciela opisywanego kordelasa. Nie są znane daty odziedziczenia kordelasa przez Marię Oberlin, gdyż pamiętniki cytowane przez Hermana Webera zaginęły 15 sierpnia 2016 roku. Szkoda, że wcześniej nie podjęłam badań, bo być może ocalilibyśmy pamiętniki i listy Petera Oberlina. O istnieniu pamiętników i o próbach ich pozyskania dla solurskiego archiwum dowiedziałam się także od dyrektora tegoż archiwum Pana Andreasa Frankhausera. Po ogłoszeniu artykułu przez Hermana Webera, nawiązał on w 1994 roku kontakt z Ursem Oberlinem. Niestety z przyczyn obiektywnych nie doszło do planowanego spotkania i tym samym dokumenty nie zostały naukowo opracowane. Z rozmów telefonicznych z Ursem Oberlinem, Pan Frankhauser dowiedział się również o istnieniu „szabli” podarowanej przez Tadeusza Kościuszkę rodzinie Oberlin.
Podczas mojej pierwszej wizyty w archiwum solurskim po krótkiej, wstępnej, bardzo ogólnej, ale sympatycznej rozmowie z dyrektorem, postanowiłam poinformować go o istnieniu kordelasa. Wiadomość ta bardzo ucieszyła dyrektora archiwum, bowiem o istnieniu owej broni wiedział od właściciela pamiętników Ursa Oberlina. Od dłuższego czasu, bowiem miał cichą nadzieję, że broń owa kiedyś zostanie zaprezentowana publicznie. Kordelas zgodnie z tradycją rodzinną Oberlinów był przekazywany z pokolenia na pokolenie wraz z historią o przyjaźni Tadeusza Kościuszki z młodym Peterem Oberlinem. Potrzebna jednak była fachowa ekspertyza kordelasa i tą ocenę opracował wymieniony wcześniej dr Włodzimierz Kwaśniewicz. Według tej ekspertyzy jest to oryginalny, luksusowy, wojskowy kordelas oficerski z drugiej połowy XVIII wieku. Jego rękojeść jest otwarta w formie zbliżonej do karabelowej w postaci hebanowych okładzin złączonych z trzpieniem głowni trzema nitami, zwieńczonymi ozdobnymi główkami. Głownia z kolei jest stalowa, szeroka o średniej krzywiźnie z obosiecznym centrycznym sztychem. Od nasady do połowy długości (na obu płazach) szmelcowana na granatowo i zdobiona złoconą klasyczną rytowaną ornamentacją. Należąca do kordelasa pochwa wykonana została z brązowej skóry. W konkluzji ekspertyzy dr Kwaśniewicza wartość historyczna i materialna kordelasa jest bezcenna. Dla mnie natomiast upublicznienie tej historii było niebywałym przeżyciem i z wielką satysfakcją dzielę sie tym z Państwem.
Maria Cajochen
1Testament Tadeusza Kościuszki, Staatsarchiv Solothurn / 2Weber Hermann, „Werther Associé”. Briefe von Viktor Oberlin, Direktor der Helvetischen Republik, an Joseph Buri, (1798-1800), in JbSolG, 1962, 241-263 / 3Historisches Familienlexikon der Schweiz / 4Weber Hermann, „Kościuszkos Solothurner Freundeskreis“, in Ostmitteleuropa: Berichte und Forschungen, Stuttgart 1981, 93 – 115 / 5ibidem 4 / 6Dokument opisujący kordelas, wystawiony przez Hedwig Gresly 1861 – 1930? / 7ibidem 3 / 8 ibidem 3